Çatı

Çatı

TANIM

Yapıları dış etkenlerden gelen yağmur, kar, dolu, rüzgâr gibi benzeri etkenlerden koruyan ve konut mahremiyetini sağlayan yapının en üst yapı elemanıdır. Yapımında kullanılan malzemeye göre ahşap, çelik ve betonarmeden yapılan bu yapılar konut, sanayi yapıları, kamu binaları ve buna benzer yapılarda kullanılırlar. Yapıda taşıyıcı elemanlar kadar öneme sahiptir. Biçimi, konstrüksiyonu, iç ve dış koşulları ile kullanıcının ihtiyaçları ve iklim koşulları doğrultusunda tasarlanmalıdır. Çatılar çok çeşitliliği olan yapı türüdür.

UYGULAMA ALANLARI

Üzeri kapatılmak istenen tüm yapılarda uygulanırlar. Sanayi yapıları, kamu binaları, alışveriş merkezleri, spor salonları, konutlar, kapalı Pazar yerleri ve buna benzer birçok alanda uygulanırlar.

Çeşitler Ve Boyutlar Uygulama Şekli

Kullanım şekline göre çatılar

  • Oturmalı (Lay-On) Görünür Taşıyıcılı Sistem
  • Üzerinde gezilebilen teras çatılar
  • Üzerinde gezilemeyen teras çatılar
  • Yağış suyunun uzaklaştırılma şekline göre çatılar
  • Dışa akışlı çatılar
  • İçe akışlı çatılar
  • Eğimine göre çatılar
  • Az eğimli çatılar
  • Çok eğimli çatılar
  • Değişken eğimli çatılar

Biçimine göre çatılar

  • Tek yüzeyli (sundurma) çatılar
  • Beşikörtüsü çatılar

Kullanım Şekline Göre Çatılar

Üzerinde Gezilebilen Teras Çatılar

Çatı üzerinin herhangi bir amaca hizmet edebilmesi için tasarlanan sistemlerdir. Bu çatılar genel olarak yeşil çatı, teras, bahçe, açık ya da kapalı otopark olarak kullanılırlar. Bu çatılar % 2 ila %5 eğimli olarak yapılır. Eğimleri az olduklarından dolayı iyi bir şekilde izolasyon yapılması gerekmektedir. Özel kullanımlar dışında genel olarak üzerinde gezilebilen çatı kaplama ve izolasyonu;

  • Kaplama
  • Kaplama harcı
  • Drenaj tabakası
  • Ayırıcı tabaka
  • Isı yalıtım
  • Su yalıtım 2. Kat
  • Su yalıtım 1. Kat
  • Eğim (meyil) betonu
  • Betonarme döşeme

Şeklinde uygulama yapılır.

Üzerinde Gezilemeyen Teras Çatılar

Bu çatılar yapılırken düz veya eğimli olarak yapılabilirler. Bu çatılarda bakım onarım için üzerlerinde gezilebilirler. Betonarme döşeme üzerine ısı ve su yalıtım malzemeleri ile yalıtım yaptıktan sonra üzerinde devamlı gezmeye uygun olmayan beyaz renkli dere çakılı uygulanır. Genel uygulama şekli;

  • Koruma tabakası
  • Ayırıcı tabaka
  • Isı yalıtım malzemesi
  • Su yalıtım malzemesi 2. Kat
  • Su yalıtım malzemesi 1. Kat
  • Astar
  • Eğim (meyil) betonu
  • Betonarme döşeme

Şeklinde uygulama yapılır.

Yağış Suyunu Uzaklaştırma Şekline Göre Çatılar

Dışa Akışlı Çatılar

Çatının almış olduğu yağışı çatının mimari yapısı itibarı ile çatı eğimi doğrultusunda yapı dışına doğru aktaran çatı sistemidir. Bu çatı sistemine örnek olarak beşik çatı sistemleri gösterilebilir

İçe Akışlı Çatılar

Yapının üzerine uygulanan çatının şekil olarak yapının iç kısmına doğru eğimli olarak yapılması sistemidir. İç kısma toplanan yağışlar buradan tahliye sistemi ile yapının dışına atılırlar. Bu çatılara en iyi örnekler kelebek çatı sistemleridir.

Eğimine Göre Çatılar

Az Eğimli Çatı

Eğimleri %0’dan %25’e kadar olan çatılar az eğimli çatılar sınıfındadır. Eğimi %0 ile %1,5 arasında olan çatılar sızdırmaz esaslı çatılar olarak adlandırılır. Eğimi %1,5 ila %15 arasında olan çatılar, sızdırmaz esaslı çatıların alt grubunu; eğimi %15 ile %25 arasında olan çatılar ise sızdırmaz esaslı çatıların üst grubu oluştururlar.

Çok Eğimli Çatı

Eğimleri %25 ve üzerinde olan çatı türlerine çok eğimli çatı denir. Kaplama esaslı çatılar çatı örtü malzemelerinin ebatları, çatının eğimi azaldıkça büyümek durumundadır; eğim arttıkça kaplama malzemesi ebatları küçülebilir. Çatı türünün seçiminde imar yönetmelikleri önemli rol oynar. İklim şartları ve bölgesel etkenlerde çatı eğimini belirlemede en önemli faktörlerdendir.

Değişken Eğimli Çatı

Yapı üzerinde uygulanacak çatının şekline, kapsayacağı alana göre değişik çatı sistemleri  ve açıların kullanılabileceği çatı sistemidir. Kubbe, tonoz, kabuk gibi yüzeylerin eğimleri 0° ile 90° arasında değişebildiğinden, bu tür çatılar bu gruba verilebilecek en güzel çatı sistemi örneklerdendir.

Biçimine Göre Çatılar

Tek Yüzeyli  Çatılar

Küçük açıklıklı yapılarda veya bir bina duvarına eklenti olarak yapılan yapılarda tek yüzeyli olarak uygulanan çatı sistemidir. Yapımı kolay ve maliyeti az olan bu sistem, Garaj, kömürlük, bahçıvan odası vb. yapılarda kullanılabileceği gibi tek başına bir bina çatısı olarak da kullanılabilir.

Beşikörtüsü  Çatılar

Yapıya gelebilecek olan yağmur kar ve benzeri dış etkenleri tahliye edebilmek için yapının her iki tarafına eğim verilerek yapılan çatı sistemidir. Her iki taraftaki yüzey eğimi aynı ise mahya yapının dar kenarının tam ortası referans alınarak düzenlenir. Yapının dar kısmına çatının eğimine göre kalkan duvar yapılır.

Mansard  Çatılar

Kırma Mansard  Çatılar

Beşik Mansard  Çatılar

Adını, tasarımcısı olan Fransız mimar François Mansard’tan alan, beşik yâda kırma çatının eğimli yüzeylerinin iki ayrı şekilde kırılması ile oluşturulur. Birinci yüzey çok eğimli ikinci yüzey ise az eğimlidir. Yapının çatı kısmının konut, depo ve benzeri amaçlar için kullanılması için yapılırlar. Mansard çatılar beşik, yarım kalkanlı ve kırma mansard olmak üzere uygulanır. Bu çatılar Fransız çatı olarak da bilinirler

Yapıda uygulanan beşik çatı sisteminin eğimli kısımlarında iki aşamalı bir yüzey oluşturarak çatı kısmında kullanılabilir ortamlar hazırlama şeklidir. Yapının iki yüzeyinde bulunan çatı sisteminin yüzeylerinin biri az diğeri çok eğimli olmak üzere iki ayrı yüzey olarak oluşturulurlar.

Yapıda uygulanan kırma çatı sisteminin eğimli kısımlarının iki aşamalı bir yüzey oluşturularak çatı kısmında kullanılabilir bir ortam hazırlama şeklidir. Eğimli yüzeylerden biri az eğimli diğeri çok eğimli olmak üzere iki ayrı yüzey olarak oluşturulurlar.

Kırma Çatılar

Yapıya gelebilecek olan yağmur,kar ve benzeri dış etkenleri tahliye edebilmek için yapının dört tarafına eğim vererek yapılan çatı sistemidir. Yapının üzerinde bulunan kenar sayısı kadar eğimli yüzeyi vardır. Yüzeylerin her yöne eşit değerde eğimleri vardır. Sadece dört kırması olan çatı sistemlerinde değil daha fazla kırması olan çatılarda da uygulanır. Bu tür çatılara birleşik (mürekkep) çatılar denir. Saçaklar, yatay ve genellikle aynı düzlem üzerindedir. Yüzeyler birbirine düz, eğik, düşük ve dere mahyalarla bağlanır.

Kubbe Çatılar

Yapıları her türlü dış etkenlerden ve hava koşulundan korumak için yapıların üzerini yarım daire şeklinde bir sistemle kapatmak amacıyla uygulanan mimari yapıya kubbe denir. Kubbeler genel olarak dini yapılar, hamamlar ve tarihi yapılarda kullanılmaktadır. Kubbenin yükü genel olarak kubbenin büyüklüğüne göre tasarlanmış ana taşıyıcı kemerlere, yapının duvarları ya da fil ayakları denilen büyük ölçekli sütunlarla zemine aktarılır. Kubbeler genel olarak Osmanlı mimarisinde büyük yer bulsa da Roma ve Bizans’a ait bir yapı şeklidir. Ancak şu anda kubbe çapı 43 m ile en büyük kubbe pantheon kilisesine aittir. Pantheon kilisesi, M.S. 118 – 125 yılları arasında inşa edilmiştir.

Külah Çatılar

Yükseklikleri fazla buna karşın ebatları küçük silindir, kare ve çokgen prizma şeklindeki yapıları dış etkenlerden ve hava koşullarından korumak için uygulanan çatı şeklidir. Eğimli yüzeyler düz veya kavisli olarak bir noktada birleştirilir. Estetiğin önemli olduğu bu yapılar saat kuleleri, minareler, tarihi çeşmeler ve kulelerde kullanılır

Fenerli  Çatılar

Büyük açıklıklı yapıları yapının üst orta kısmından aydınlatmak ve havalandırmak maksadı ile yapılan çatı çeşididir. Beşik ve kırma çatı sistemleri ile uygulanırlar. Çatıda aydınlatma ve havalandırma için yapılan dik yüzeylere, ahşap veya metal vasistaslı (pencere ve kapıların üst kenarlarındaki havalandırmaya yarayan açılır kapanır bölüm) pencereler yerleştirilir.

Şed (Testere) Çatılar

Atölye, fabrika ve hangar gibi büyük alanların gün ışığından daha fazla yararlanabilmesi için yapıların üst kısmında testere dişi şeklinde yapılan çatı sistemidir. Beşik çatıların birleşiminden meydana gelmiş gibi görünen bu çatılarda eğimler birbirinden farklıdır. Eğimi fazla olan yüzeyler cam ile kaplanırlar. Genellikle yapının kuzey cephesini teşkil ederler. Diğer yüzeyin eğimi daha az olur

Kelebek(Kombina)  Çatılar

Çatı yüksekliğinin az olması istenilen yapılarda sundurma çatı sistemlerinin kademeli olarak uygulanmasıdır. İçe akışlı çatı sistemlerinden olan kelebek çatılar yapıya gelen yağışları eğimlerin sayesinde iç orta kısımda toplar ve buradan tahliyesi sağlanır

Tonoz (silindir)  Çatılar

Yapıların iç mekânlarında yüksek bir tavan elde edebilmek için yarım silindir şeklinde yapılan çatı sistemidir. Genellikle betonarme sistemlerle yapılırlar. Tonoz  (silindir) çatılar antik dönemlerden günümüze kadar gelmiş yapı sistemlerindendir. Kemerlerin yan yana getirilerek birbirine bağlanmak sureti ile bir tür kapalı koridor oluşturularak üzerindeki yükü taşımasını sağlayan sistemlerdir. Aldığı şekillere göre tonoz (silindir) çatılar aşağıdaki gibi sınıflandırılmışlardır.

·      Kaburgalı tonoz ·      Yıldız tonoz
·      Beşik tonoz ·      Tekne tonoz
·      Yelken tonoz ·      Ağ tonoz
·      Eğik tonoz ·      Çatma tonoz
·      Kubbeli tonoz ·      Yelpazeli tonoz
·      Sivri tonoz ·      Eğri tonoz
·      Çapraz tonoz ·      Halka tonoz
·      Manastır tonozu

Sivri(Pavyon veya Mahturi)  Çatılar

Yüksek eğimli çatı sistemlerinden olan sivri (pavyon veya mahturi) çatılar; Kare, düzgün çokgen veya daire kesitli yapılarda uygulanırlar. Eğimli yüzeyler düz veya kavisli şekilde çatının orta noktasında birleştirilirler.

Kanatlı  Çatılar

Beşik çatı sisteminin eğik yüzeylerinin birbirine geçmiş görünümlü şekline benzer. Her iki yöne bakan ışıklık ve havalandırmalar bulunur. Bunlar geniş yapıların ve kat yüksekliğinin fazla olduğu alanlarda kullanılırlar. Genel olarak fabrika atölye ve çok sık olmasa da konutlarda kullanılırlar. İki zıt yöne açılan bu ışıklık ve havalandırmalarda vasistaslı ya da panjurlu pencereler kullanılır

Çatı Havasının Varlığına Göre Çatılar

Soğuk  Çatılar

Çatılarda yaz ve kış aylarında ısı farklarını, terlemeleri, küflenmeleri önlemek amacı ile ısı yalıtım malzemeleri kullanılır. Isı yalıtım malzemelerinin yapının taşıyıcı sisteminin üzerine uygulanarak taşıyıcı sistem ile örtü sistemi arasında bir hava tabakası oluşturması sağlanır. Bu sayede taşıyıcı sistemin ısınması engellenir. Dolayısıyla genleşmelere karşı korunmuş olur. Yapıyı ve örtü tabakasını dış etkenlere karşı korumak için yapılan bu işleme soğuk çatı sistemi denir. Bu sistemlerde çatı arasındaki boşluğun iyi derecede havalandırılması gerekir.

Sıcak  Çatılar

Çatı örtü tabakası ile taşıyıcı sistem arasında bir hava boşluğunun olmadığı sistemdir. Yalıtım malzemelerinin direk örtü tabakası ile beraber aralıksız birbiri ardına dizilerek oluşturulurlar. Sistem korunmadığı sürece taşıyıcı yapı genleşmelere açık halde olup ısınacağından bu tür çatılara sıcak çatı adı verilir. Düz damlar ve teras çatılar bu gruba örnek olarak verilebilirler

Taşıyıcı Niteliğine Göre Çatılar

Oturtma Çatılar

Oturtma Çatı Kesitleri

Yüklerini makaslar yardımı ile yapının taşıyıcı elemanları olan duvar, kiriş veya direkt betonarme döşeme plaklara nakleden sistemlerdir. Sistemin kirişler veya taşıyıcı sistem üzerine oturtulduğu zaman mesnet (dayanak) açıklıkları en fazla 4 m olması gerekmektedir. Mahyaya (iki eğik yüzeyin birleştiği nokta) en yakın aşık (aşırma) ile mahya arasındaki uzaklık 2,00 m’ den fazla değilse, mahya aşığı konulmayabilir. Bu takdirde karşılıklı gelen iki mertek mahyada, zıvana geçirme ile birleştirilir. Kenarlara damlalık aşıkları, ortalara Dikmeler ve üzerlerine de orta aşıklarıyla mahya aşıkları yerleştirilir. Göğüslemeler, kuşaklar ve rüzgâr kirişleriyle çatının stabilizesi sağlanır, yanal hareketler önlenmiş olur. Aşıkların üzerlerine ve onlara dik yönde mertekler çakılır. Merteklerin üzerlerine örtü altı kaplaması ve onun da üzerine çatı örtüsü döşenir.

Karma Çatılar

Oturtma çatılar ile asma çatıların bir arada kullanılması ile meydana gelen sistemlerdir. Yapıda 4 m den az açıklık olan kısımlarda oturtma 4 m den fazla açıklık olan yerlerde ise asma çatı kullanılır.

Asma Çatılar

Asma Çatı Kesitleri

Kendi yükünü ve yapıya gelebilecek yükleri makaslar (ağırlığı karşılıklı iki ayağa veya duvara aktaran çatılmış kiriş sistemi) yardımı ile yapının taşıyıcı elamanları olan kirişler ve duvarlara ileten çatı sistemidir. Dış duvarlar ile iç duvarlar arasındaki açıklığın 4 m den fazla olduğu durumlarda tercih edilen çatı sistemidir. Asma çatılar makaslarda kullanılan asma sayılarına göre sınıflandırılırlar.
• Bir askılı çatı
• İki askılı çatı
• Üç askılı çatı
• Dört askılı çatı
• Beş askılı çatı

Yapımında Kullanılan Malzemeye Göre Çatılar

Ahşap Çatılar

Malzeme olarak kullanılan ahşaptan ismini almıştır. Ahşap çatı elemanlarının birbirine geçme, çivi ve blonlarla bağlanmaları ile oluşurlar. Ahşap malzeme ekonomik olduğundan dolayı ülkemizde en yaygın olarak kullanılan çatı sistemidir. Çatı çeşitlerinin hemen hemen hepsinde kullanılabilir. Düz çatılarda kullanılabilse de yapıya gelebilecek dış etkenler ve yağışlardan yapıyı koruyabilmesi için eğimli çatılarda daha çok kullanılır. Böylece kar yükü de azaltılmış olur.  Ahşap çatıyı oluşturan parçalar aşağıdaki gibidir.

·          Damlalık aşığı ·          Rüzgârlık tahtası ·          Kolon
·          Yağmur borusu ·          Yağmur oluğu ·          Ara aşık
·          Mertek ·          Mahya aşığı ·          Dikme
·          Kuşaklama ·          Gergi kirişi ·          Yaştık kirişi

Çelik Çatılar

Mesnet açıklığı fazla olan yapılarda çeliğin gerilmelere karşı dayanımından faydalanmak için yapılan çatılardır. Çelik demirin yüksek ısılı fırınlarda ergitilip içerisine katkı malzemeleri katılmasından meydana gelir. İçerisindeki %0,3 – 1,7 arasındaki karbondan dolayı çeliğin dayanımı ve sertliği yüksektir. Çeliğin inşaat sahasında işlenmesi zor olmasından dolayı kullanılacağı yere göre hesaplamalar sonucu çıkacak gerilmeleri en ekonomik biçimde karşılayacak şekil, kesit ve boyutlarda üretilirler. Yapılan bu işleme haddeleme, elde edilen şekilli çelik elemanlarına da hadde mamulü denir. Haddeler çatı makasları blon (civata), perçin ve kaynakla birleştirilirler. Çelik hadde mamulleri dörde ayrılırlar.

  • Profiller
  • Lamalar
  • Levhalar

Diğer gereçler

• Çatı örtüsü
• Gergi elemanı
• Aşık (I profili)
• Stabilite elemanı

Betorname Çatılar

Yapıyı dış etkenlerden ve uygunsuz hava koşullarından koruyan, betonarmeden yapılan çatılardır. Yapının maruz kalacağı yağmur ve kar sularının en uygun şekilde tahliye edilmesi, ısı etkilerinden korunması, sağlam ve dayanıklı olması, estetik görünümlü olması istenen yapılarda uygulanırlar.  Garaj, depo, spor salonları, gösteri merkezleri, camiler, alışveriş merkezleri gibi yapılarda daha çok tercih edilir. Bu çatılar; betonarme çerçeve, kemer ya da kabuk şeklinde yapılır. Konutlarda genellikle düz çatı (teras) ve eğimli çatılar olarak uygulanırlar. Yağmur ve kar sularını tahliye edebilmesi için minimum %1 – 2 eğimli yapılırlar. %1 – 2 eğimle yapılan bu çatılara teras çatı denir.

·  Çatı örtüsü ·  Su yalıtım ·  Polyester keçe
·  Kaplama tahtaları ·  Ahşap latalar arası ·  Mertek arası şiltesi